آداب ورسوم سیستانی‌های گلستان در شب چله(بخش دوم)
آداب ورسوم سیستانی‌های گلستان در شب چله(بخش دوم)
پسندیده است که خانواده‌های ایرانی این سنت زیبا را ارج نهاده و با خلاقیت و ابتکار عمل به دور از دغدغه‌ها و مشغله‌های کاری روزمره با دور هم جمع شدن در زیر یک سقف اوقات خوبی را سپری کنند

به گزارش ندای تجن -در خصوص فلسفه‌ی شب‌چله وریشه‌های تاریخی وکهن آن در بین سیستانی‌ها با محمدآذری محقق فرهنگ عامه اقوام گفتگو کردیم وبه این نکته رسیدیم که:

شب یلدا، نخستین شب زمستان و طولانی‌ترین شب سال است که ایرانی‌ها طی رسوم کهن خود، دور هم جمع می‌شوند و ضمن دید‌ و‌ بازدید، خوراکی‌های خاصی مانند هندوانه، انار، آجیل و… را مصرف می‌کنند.

 وی ادامه داد: یکی ‌از آیین‌های ویژه یلدا در سیستان وسیستانی‌های گلستان ومازندران ,دیدار بزرگان و سالخوردگان فامیل بوده ‌است،در شب‌های چله افراد فامیل در همایشی صمیمی دور هم جمع می‌شدند و به قصه‌های بزرگترها گوش می‌دادند.

در این شب، جوانان پای صحبت‌ها و قصه‌های بزرگسالان می‌نشینند و از لابه‌لای داستان‌ها و قصه‌هایی که از زبان این گنج‌های زندگی می‌شنوند، عبرت‌ها و درس‌های بی‌شماری برای خود می‌اندوزند.

از جمله رسوم بسیار زیبا و پسندیده ایرانی در این شب که در اسلام نیز بسیار به آن سفارش شده، عیادت از سالمندان و بیماران است. ملاقات با خویشاوندان و دوستان و رسیدگی به احوال نیازمندان، به ویژه نیازمندان خویشاوند، از جمله آداب پسندیده و نیکویی است که در پرتو دستورات جامع و کامل اسلام، مردمان شریف ایرانی وهمچنین سیستانی‌های گلستان در شب یلدا و دیگر شب‌های طولانی و بلند زمستان به آن اهتمام می‌ورزند.

رسم زیبای دیدار یکدیگر در شب یلدا وقتی زیباتر می‌شود که با زیاده‌روی نکردن در مصرف خوراکی‌ها و تنقلات، بخشی از آنها را به مصرف یتیمان و افراد بی‌بضاعتی برسانیم که توانایی تهیه چنین اقلامی را در این شب ندارند.

محقق فرهنگ عامه سیستانی‌های مازندران وگلستان گفت:مراسم چله در بین سیستانی‌ها شاید تفاوت‌هایی با دیگر نقاط داشته باشد به جای پسته خندان ویا تخمه ژاپنی, غزل خوانی ابیات حافظ درکنار کرسی و دانه کردن انار خندان وسفره رابه نان ونونی مي آراستند که به آن چنگالی می گفتند واز بهترین آرد محصول همان سال کشاورز بدست می آمد. چنگالی،آردی مرغوب وروغنی لذیذ تهیه می‌شد و با شکر مخلوط وصرف می شد. . بجای آجیل‌های امروزي ، گندم بریان مادر به همراه شیرنَک وچَوَلی، قليفي ،كماچ ،تَجگی،طیفی،خرمالندو سر سفره خودنمایی می کرد.حتی تخمه شب‌های سرد زمستان،تخمه ناب هندوانه سیستانی بود. همچنین ازپَلهِ و پشک وشیرگوارای گله چوپان وشب‌های سرد زمستان باشب نشینی‌هایی همراه بود . آبگوشت معطر به آچار زابلي ، همراه نان تافتون و…که همگی یاداور بزرگی وعظمت تاریخی نیاکان پاک .نجیب مان است

وی ادامه داد: در شب یلدا در منطقه سیستان ودر بین سیستانیهای گلستان ومازندران رسم بر این است که صاحب‌خانه، دیوان حافظ را به بزرگتر فامیل که سواد دارد، می‌دهد، سپس هر یک از میهمانان نیت کرده و بزرگ مجلس، این جمله را می‌گوید و تفألی به گنجینه حافظ می‌زند: «ای حافظِ شیرازی/ تو محرم هر رازی/ بر ما نظر اندازی/ قسم به قرآن مجیدی که در سینه داری…» قصه گویی و حافظ خوانی توسط بزرگان فامیل را یکی دیگر از آیین های این شب است و بیداری تا سحرگاه و نیایش برای سلامتی حاضران و شروع فصل زمستان که آرزوی همه این است که سال باران زا و برفی باشد چون مزارع و کشتزارها نیاز به آب و برف دارند تا محصول تابستان پر بارتر باشد یا هر چیزی شبیه به این رسم یکی از رسوم پرطرفدار شب یلداست و سرگرمی ‌خوبی برای خانواده‌ها در این شب بلند سال است. گرفتن فال حافظ و روخوانی شعرهای شاعران بزرگ ایران زمین، بازیهای دسته جمعی مانند گل یا پوچ، لطیفه گویی و بیان خاطرات از دیگر سرگرمی‌های اعضای فامیل در شب یلداست.محقق بازی‌های سنتی افزود:در برخی روستاها وشهرها از جمله درروستای زابل آباد گنبد وسیستانیهای بجنورد جوانان به بازیهای چون قلعه پوده,خسوخسو,کشتی کچ گردان(که یاداور کشتی های رستم وشاهنامه است) ودختران به بازیهای چون کدش کدشkodoshیا زدومنیکهzerdomonika و…می پردازند

در بلندترین شب سال در حالی كه سوز سرما در كوی و برزن بیداد می كند، نقل قصه‌های مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها در بین اعضای فامیل، به محافل خانوادگی در دیار كهن سیستان وسیستانی‌های گلستان ومازندران گرما می بخشد. محقق فرهنگ فولکلور سیستانی‌ها خاطر نشان کرد: در شب‌های سرد زمستان وسایر شب نشینی‌های سیستانی‌ها وبخصوص در شب چله ,مادر بزرگ وپدر بزرگ‌ها با بیان آسوکه(داستان ) که در آن سرشار از معانی اخلاقی ,وطن دوستی و شجاعت وتلاش وهمدلی است ضمن سرگرم کردن کودکان وجوانان به انتقال فرهنگ نیز اقدام می کنند.

محمدآذری با اشاره به جایگاه کتاب واهمیت به خواندن کتاب بویژه در شب‌چله خاطر نشان کرد:از روزگار گذشته تاکنون شاهنامه خوانی جزءجدانشدنی فرهنگ سیستانی‌ها بوده است وامروزه نیز سیستانی‌های گلستان ومازندران به شاهنامه‌خوانی می پردازند.

شاهنامه‌خوانی و رستم دستان، خسرو و شیرین، پهلوانی‌ها و از خودگذشتگی‌های پهلوانان و ایثار رزمندگان و غیره قصه‌هایی است كه در این شب دراز، بزرگان فامیل به سبك گذشتگان برای جوانان نقل می كنند تا سنت باستانی چله گذرانی را با گفتن قصه‌های كهن و اساطیری بجای آورند.

اعضای فامیل در یلدا تا پاسی از شب را به شب نشینی و بگو بخند می‌گذرانند و در كنار آن از میوه ها، تنقلات و شیرینی جات نیز میل می كنند.

وی افزود: بررسی‌های کارشناسان بنیادنیمروز در خصوص چله گذرانی سیستانی‌های گلستان ومازندران نشان می دهد در بین برخی طوایف وبعضی از روستاها وشهرها مثل اسلام اباد واسماعیل آباد و..در این شب برای سپاسگزاری از نعمات خداوند و زنده نگهداشتن یادوخاطره بزرگان ودرگذشتگان یکی از حاضرین که عموما ملا یا مکتب رفته بوده است چندآیه قران تلاوت می کرده است ودر زمان انداختن سفره پذیرایی که از خود سفره گرفته تا میوه‌ها وآجیل های داخل آن حاصل دسترنج خودشان بوده است یکی از زنان سالخورده که به ((بی بی)) معروف بوده است برای شکرگذاری وخوشبختی جوانان وزیادی رزق دعا می کرده اند

مدیر بنیادنیمروز افزود :هندوانه از اجزای اصلی سفره سیستانی‌های گلستان در شب چله(یلدا) می باشد ودر گذشته نیز از هندوانه‌ها تا کشته‌های شیرین خوش خورخربزه به نام چولی chavali(با فتح چ –و)وپودر خوشمزه ومقوی شیرینک که ازجوشاندن گوشت با تخمه‌ی هندوانه به همراه گندم نیم کوب درست می شد، دراین خوردنی بسیار مقوی معجون بدست آمده درآفتاب خشک وسپس دست آس والک می شد وافزون براینها پودر خوشخور دیگری به نام ستوsattoo(با فتح س وتشدید ت)از ترکیب پودر جوی آبداروبوداده شده با شکرونبات دست آس شده برای این شب تهیه می شد.

خوردنی خوشمزه وزمستانه‌ی دیگری که برای این شب آماده می شد ،،دوشو(دوشاب)،،نام دارد که از ترکیب خرمای خوب مضافتی به همراه روغن زرد حیوانی که دریک مشک آماده برای این شب رسانده می شد والبته انواع تخمه‌های شور هندوانه وخربزه والبته انار سیستان که دریک سفره‌ی بزرگ دراین شب گذاشته می شود واعضای فامیل با رفتن به خانه‌ی سپید مویان وسالخوردگان این شب را درحلقه ی خانواده وبزرگان وشنیدن روایت های کهن و شاهنامه به صبح می‌رساندند., این شعر نیز مربوط به همین شب برجای مانده است :خوردن شیرنک ودوشو چه مزه میده امشو))برای اطلاعات بیشتر درباره خوراکی‌ها وطرز تهیه انها می توانید به سایت نیمروز’گلستان www.nimroozgolestan.ir))سیستانی‌ها اعتقاد دارند در شب یلدا، انار,هندوانه,ماست، شیر، پنیر، کنجد، و… که خورده شود تا پایان سال موجب فزونی و فراوانی نعمت می‌شود و باعث می‌شود که تا سال بعد از این نعمت‌ها بخورند. در بین سیستانی‌ها؛ چند ماه قبل از فرارسیدن زمستان ،کدبانوی خانه درفکر شب چله است ودست اندرکار تهیه خوراکی‌ها و شبچره می شود .

شب چله ، وقتی که تمام اهل خانه دور هم جمع می شوند کدبانوی خانه کشمش ، مویز ، انار، هندوانه ، تخمه خربزه وهندوانه که به اینها آجیل شب چله می گویند می آورند وروی کرسی می گذارند.

چون فصل زمستان است شب سردی است بنا براین همیشه در این شب‌ها کرسی ذغالی به راه بوده و مجمعه بر روی آن قرار داشته است . این مجمعه هم پر از انواع خوراکی‌ها مانند تنقلات و میوه جات مانند هندوانه و انار بوده است. در بسیاری از روستاها و مناطقی که در فصل تابستان هندوانه داشته اند هندوانه‌هایی با پوست ضخیم را که اصطلاحا به آنها هندوانه زمستانی می گفته‌اند برای این شب در محلی خاصی(مثلا در کاهدان ) ذخیره می کرده اند

یکی از مراسمی که هنوز هم جایگاه خود راحفظ کرده است مراسمی بنام شب چله ایبردن است . این مراسم برای پسرانی می باشد که با دختری نامزد کرده‌اندو دختر هنوز در خانه پدرش می باشد انجام می شود. (البته این رسم در تمام اعیاد نیز وجود دارد که خودش دارای کارکردهای بسیار مهمی است که در جای خودش جاب بحث دارد)نسبت به توانایی مالی آقا پسر مقادیری میوه و هدایای دیگری به خانه خانواده عروس می‌برند و خانواده دختر و پسر دور هم جمع می‌شوند و گل می‌گویند و گل می‌شنوند.

آذری گفت: پسندیده است که خانواده‌های ایرانی این سنت زیبا را ارج نهاده و با خلاقیت و ابتکار عمل به دور از دغدغه‌ها و مشغله‌های کاری روزمره با دور هم جمع شدن در زیر یک سقف اوقات خوبی را سپری کنند.وضمن بجا آوردن صله رحم ودید وبازدید به موضوع انتقال فرهنگ ومفاهیم بلند موجود در فرهنگ فولکلور وعامه نیز توجه شودکه خود یکی از روش‌های مبارزه با شبیخون فرهنگی دشمنان وطن وارزش‌های ماست.

 وی تاکید کرد: همانگونه که بزرگان وریش سفیدان ما همیشه تاکید کرده اند,پاسداشت سنت‌های دینی و ملی موجب تقویت روابط انسانی و ارتباط کلامی افراد می‌شود.

شوه یلدا شه نو یاره مه نیومه===دلمه,دلدارمه,غمخواره مه نیومه

خداجو خی که بوگو شو درازه===سحر شه مونس و یارمه نیومه