گردشگری مجموعه و منظومه‌ای متشکل از گردشگر، عرضه کنندگان خدمات و کالا، دولت و جامعه میزبان می باشد که با یکدیگر در تعامل و ارتباط هستند. هدف از گردشگری جلب و جذب گردشگر است.
صنعت گردشگری علاوه بر نقش و تأثیر بسزای آن در ابراز هویت ملی و ایجاد امنیت اجتماعی، موجب ارتقای ابعاد وسیع اقتصادی از جمله ایجاد فرصت‌های شغلی، درآمدزایی، کاهش فقر و گسترش عدالت اجتماعی و رفاه در جامعه می‌شود و توسعه صنعت گردشگری مقدمه‌ای برای توسعه سرمایه‌گذاری در دیگر بخش‌های اقتصادی است که لازمه آن حضور در زنجیره جهانی گردشگری و نظام‌های بزرگ سامان‌یافته است.
از سوی دیگر بر اساس قانون تشکیل و اداره مناطق آزاد و ویژه اقتصادی این مناطق به منظور پشتيباني از فعاليت‌هاي اقتصادي و برقراري ارتباط تجاري بين‌المللي و تحرك در اقتصاد منطقه‌اي و توليد و پردازش كالا، انتقال فنآوري، افزایش صادرات غيرنفتي، ايجاد اشتغال مولد و جلب و تشويق سرمايه گذاري داخلي و خارجي، صادرات مجدد، عبور خارجي )ترانزيت( و انتقال كالا (ترانشيب) تأسیس شده‌اند و یکی از کارکردهای این مناطق به منظور تأمین و تحقق اهداف فوق گردشگری و جذب گردشگر است.
مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ایران دارای مجموعه وسیعی از فرصت‌های گردشگری هستند. آثار تاریخی و جاذبه‌های طبیعی مناطق از جمله فرصت‌ها و امکاناتی است که اگر درست و به موقع مورد برنامه‌ریزی و بهره‌برداری قرار گیرد می‌تواند به گنجینه‌ای برای کشور و تحقق اهداف مناطق تبدیل شود.
مناطق گردشگر پذیر، اماکن تاریخی، جاذبه‌های طبیعی و گردشگری مناطق آزاد و ویژه اقتصادی باید به خوبی شناسایی شده، در سایت‌های گردشگری جهانی به صورت مصور معرفی شوند.
تبلیغات صحیح و اطلاع رسانی وسیع نیز از دیگر راه‌کارهای عملی است که در زمینه جذب گردشگر می‌تواند بسیار مفید واقع شود. ارائه تبلیغات داخلی و خارجی جهت به تصویر کشاندن امکانات و استعدادهای طبیعی و جاذبه‌های متنوع توریستی و شناخت عمقی فرهنگ‌ها، خرده فرهنگ‌ها، تمدن، تاریخ و حیات اجتماعی ـ اقتصادی مناطق در توسعه صنعت توریسم بسیار مؤثر خواهد بود. استفاده از وسایل ارتباط جمعی مانند تلویزیون، رادیو، تلفن، پست و برگزاری کنفرانس‌ها و نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های فرهنگی و هنری و همچنین شرکت در جشنواره‌ها و کنفرانس‌های بین‌المللی بسیار مهم می‌باشند. به طوری که شاهد هستیم هنگامی که منطقه آزاد ارس در نمایشگاه گردشگری میلان در ایتالیا شرکت می‌کند، می‌تواند با ۵ گروه مختلف سرمایه گذار مذاکره کند.
یکی از بهترین راه‌های جذب گردشگر در مناطق ازاد اجرای طرح کلبه سنتی سفر است. در قالب این شرح از بافت سنتی مناطق آزاد و ویژه برای جذب گردشگران داخلی و خارجی بهره گرفته می‌شود.
در برنامه‌ريزي توسعه مناطق آزاد ايران بايد به نقش مراکز اقامتي و هتل‌ها به عنوان زيرساخت‌هاي جذب گردشگر توجه کافي داشت. در چند سال اخير جزيره قشم با افزايش تعداد گردشگران روبرو بوده و در بخش زيرساخت‌هاي ملموس از جمله واحدهاي اقامتي، پذيرايي و… رشد خوبي داشته است.
ولي به فاکتورهاي مهمي از جمله افزايش ماندگاري گردشگران در جزيره، انتفاع جامعه محلي و تنوع بخشي به محصولات گردشگري پرداخته نشده است. در بخش زيرساخت‌هاي ناملموس، بايد به سه مقولات آموزش، امنيت، مهمان نوازي تاکيد شود. بايد تفکر حاکم بر بسياري از واحدهاي اقامتي جزيره از حالت مشتري مداري تغيير و وارد مرحله مشتري محوري شود.
مسوولان جزيره قشم بايد به برندسازي جزيره از طريق حضور در همه رويدادهاي بزرگ و عمده گردشگري توجه داشته باشند. با توجه به اهميت توسعه مناطق آزاد در اقتصاد کشور نگاهي به جايگاه گردشگري در مناطق آزاد تجاري بويژه قشم به جهت برخورداري از منابع بالقوه گردشگري، موقعيت استراتژيک و ژئوپلتيک منطقه‌اي امري ضروري به نظر مي‌رسد. در اين پژوهش سعي مي‌شود ضمن تبيين جايگاه گردشگري در توسعه قشم به تقويت پتانسيل‌ها و فرصت‌هاي موجود پرداخته و با برنامه‌ريزي و تدوين راهبردها، ضعف‌هاي موجود در منطقه را به فرصت تبديل نموده و زمينه توسعه اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و سياسي منطقه و کشور را فراهم نمود.
سازمان منطقه آزاد تجاري – صنعتي چابهار يکي از مناطق آزاد ايران است که با توسعه کارکردهاي گردشگري به عنوان يکي از راهبردها و اهداف توسعه‌اي، مي‌تواند تحقق بخش توسعه منطقه‌اي در جنوب شرق کشور باشد. نتايج حاصل از تجزيه و تحليل رگرسيوني اين تحقيق بيانگر آن است که در اين زمينه موفقيت چنداني نداشته است. به طوري که مولفه‌هاي حمل و نقل دريايي، تبليغات و بازاريابي، امکانات گردشگري درماني و امکانات تفريحي و فرهنگي به ترتيب با ضرايب ۰٫۰۸۷ – ۰٫۰۸۱ – ۰٫۰۷۸ – ۰٫۰۷۶ داراي بيشترين ميزان تاثيرگذاري منفي و عواملي مثل ساختارهاي زيربنايي مربوط به گاز و تلفن و مديريت با ضرايب ۰٫۰۳۴ – ۰٫۰۶ – ۰٫۰۶۱ داراي کمترين ميزان تاثيرگذاري در اين عدم توفيق بوده‌اند.
اينک رهيافت اين پژوهش آن است که جهت رفع اين نارسايي‌ها، عواملي مانند توسعه تبليغات و بازاريابي، حمل و نقل ريلي، زيرساخت‌هاي مربوط به فاضلاب، ايجاد اماکن و امکانات ورزشي، افزايش تعداد اقامتگاه‌ها و آژانس‌هاي مسافرتي و راهنماي مخصوص گردشگري در آينده، در عين حال تحول در نظام مديريت گردشگري منطقه و جهت گيري به سوي مديريتي جامع واحد و همه جانبه‌نگر با مشارکت و همفکري مردم محلي در تمامي مراحل برنامه‌ريزي و اجراي طرح‌هاي توسعه گردشگري مي‌تواند در اين ارتباط رهگشا بوده و بيشترين تاثير را در توسعه توريسم منطقه چابهار داشته باشند.
مزایای ایجاد مناطق آزاد تجاری و گردشگری:
۱. ایجاد محیطی مساعد برای توسعه پایدار و مستمر صنعت گردشگری
۲. ایجاد اشتغال (به ازای هر شغل مستقیم گاه تا هفت شغل غیر مستقیم ایجاد می‌شود)
۳. افزایش جذابیت سرمایه گذاری منطقه
۴. افزایش سطح و کیفیت خدمات
۵. توسعه فناوری‌های حوزه سلامت، بهداشت و درمان از طریق مبادله اطلاعات و ایجاد روابط متقابل بین دانشگاه‌ها و مراکز علمی داخلی و جهانی
مناطق آزاد تجاری-گردشگری، امروزه برای تحقق اراده کشور در توسعه گردشگری خارجی یکی از مناسب‌ترین گزینه‌ها هستند؛ صنعتی که می‌تواند در شرایط حساس اقتصادی این روز ها زمینه تمایل بهبود در برقراری روابط بسیاری از کشورهای خارجی با ایران، و در زمانی کوتاه زمینه رونق اقتصادی و اشتغال جوانان را برای کشور فراهم کند. توسعه گردشگری تنها گزینه رهایی اقتصاد ایران از وابستگی به نفت نیست؛ اما زود بازده ترین است و مناطق آزاد کشور می‌توانند آماده ترین مناطق برای شروع یک اتفاق مهم در این باره باشند.
نویسنده : ابراهیم اسدی بشلی، رییس انجمن توسعه صنعت گردشگری مجمع متخصصین ایران
