زنان نسبت به گذشته پیشرفتهای چشمگیری داشتهاند. واقعاً وقتی به صفحههای اجتماعی نگاهی میاندازیم، به راحتی میتوان متوجه شد که آنها دیگر به دنبال کاریهایی با سطح پایینتر نیستند؛ بلکه برای ایجاد کسبوکار خود فکر میکنند. ما در حوزههای اینترنت و دیجیتال، به وفور این مسائل را مشاهده میکنیم؛ اما هنوز آن نگاه تبعیض جنسیتی به دلایل مختلف وجود دارد.
زنان نسبت به گذشته پیشرفتهای چشمگیری داشتهاند. واقعاً وقتی به صفحههای اجتماعی نگاهی میاندازیم، به راحتی میتوان متوجه شد که آنها دیگر به دنبال کاریهایی با سطح پایینتر نیستند؛ بلکه برای ایجاد کسبوکار خود فکر میکنند. ما در حوزههای اینترنت و دیجیتال، به وفور این مسائل را مشاهده میکنیم؛ اما هنوز آن نگاه تبعیض جنسیتی وجود دارد.
به گزارش ندای تجن-همیشه پای یک زن در میان است؛ اما آیا واقعاً همیشه بانوان پای ثابت همه جریانات و اتفاقات و کارها بودهاند؟ مسئله برابری جنسیت بین زن و مرد همیشه مناقشهای بین اهالی فمینیست و مردسالار بوده است. فمینیستها معتقد به برابری حقوق معادل مردها هستند و مردسالارها زنها را فاقد توانایی لازم میدانند. تفکری که شاید بتوان گفت از دوران قاجار در کشور ما بیشتر به چشم آمد و تاکنون دچار دستخوش تغییرات و فراز و فرودهایی بوده است.
جایگاه زن در جوامع مختلف هیچگاه به آن صورت دیده نشده است؛ هنوز هم دیده نمیشود. میتوان گفت که زن همانند مهرهای است که در وسط یک کش قرار گرفته و از دو طرف کشیده میشود. یک طرف دولت است و طرف دیگر جامعه که هرکدام ادعای طرفداری از این گروه را دارند. تعدادی هم تحت نام گروه فمینیستی وسط این کش را قلقلک میدهند؛ اما این جایگاه بانوان است که هنوز در همان وسط کش مانده و هیچ تغییری نکرده است. فقط گاهی به این سمت و گاهی به آن سمت میرود.
در این مقاله قصد داریم به بررسی جایگاه زن در جامعه ایران بپردازیم. اینکه دستخوش چه تغییراتی شده است. البته نمیتوان این واقعیت را کتمان کرد که جایگاه زنان در حال حاضر نسبت گذشته بسیار بهتر شده است. از حقوق درسی، دادگاهی، ورزشی و غیره که هرکدام قانونی را به نفع آنها در مجلس تصویب میکند. واقعاً باید گفت نسبت به گذشته، حتی اوایل انقلاب، شاهد جایگاه بهتر و موفقیت بیشتری از بانوان سرزمینمان در عرصههای مختلف هستیم. باید گفت که بانوان این سرزمین که نیمی از جمعیت را تشکیل میدهند، هیچ چیزی از قدرت کم ندارند؛ فقط کافی است که این تصور مردسالاری و غیره از روی این جنس برداشته شود تا آنها نشان دهند که چه کسانی هستند.
قبل از اینکه بررسی کنیم، ابتدا بهتر است که جمعیت بانوان در کشور را بر اساس آخرین سرشماری انجام گرفته در سال 1395 بدانیم.
بر اساس این سرشماری (مرکز آمار ایران)، جمعیت کشور 79926270 نفر بود که 39427828 نفر آن زنان تشکیل میدادند. از این تعداد، 38610400 نفر تابعه ایران و بقیه از توابع خارجی مقیم ایران بودند. همچنین 39090261 دارای خانوار معمولی، 47750 دارای خانوار گروهی و 267498 دارای خانوار موسسهای بودند. 22319 نفر هم غیرساکن بودند. تمامی اینها مربوط به آمار بانوان است. از 35338566 تعداد زن سرشماری شده در کشور، 29753843 نفر باسواد، 5569035 نفر بیسواد و 15688 اظهار نشده بودند. در بررسی جمعیت ده ساله شاغل بر اساس سطح سواد، 404714 نفر دارای مدرک ابتدایی، 246778 نفر دارای سیکل، اول راهنمایی، پایان راهنمایی و متوسط اول، 115885 نفر دارای سیکل دوم، متوسط دو و فاقد مدرک دیپلم، 562803 دارای دیپلم و پیشدانشگاهی، 2685297 نفر دارای مدرک عالی بودند و 8343 نفر به صورت سایر و اظهار نشده (نامشخص)، 446582 به صورت بیسواد و 227 به صورت اظهار نشده بودند.
همچنین از نظر تحصیلات عالیه، سرشماری مربوط به ده ساله شاغل، 1574197 نفر بود که 226528 دارای مدرک فوقدیپلم، 974356 دارای مدرک لیسانس، 332160 دارای مدرک فوقلیسانس و 41153 دارای مدرک دکترا بودند.
در بررسی جمعیت ده ساله بیکار بر اساس سطح سواد، 58432 نفر دارای مدرک ابتدایی، 57477 نفر دارای سیکل، اول راهنمایی، پایان راهنمایی و متوسط اول، 36388 نفر دارای سیکل دوم، متوسط دو و فاقد مدرک دیپلم، 216306 دارای دیپلم و پیشدانشگاهی، 575264 نفر دارای مدرک عالی بودند و 1428 نفر به صورت سایر و اظهار نشده (نامشخص)، 34231 به صورت بیسواد و 117 به صورت اظهار نشده بودند.
همچنین از نظر تحصیلات عالیه، سرشماری مربوط به ده ساله بیکار، 4318180 نفر بود که 102792 دارای مدرک فوقدیپلم، 2725849 دارای مدرک لیسانس، 517291 دارای مدرک فوقلیسانس و 47138 دارای مدرک دکترا بودند.
در حالت کلی 4339171 نفر زن فعال بودند که 3359528 نفر از آنها شاغل بودند. همچنین جمعیت غیرفعال زنها 28490149 بوده که 5943410 محصل، 20427978 نفر خانهدار و 835547 دارای درآمد بدون کار بودند.
این آماری مربوط به بانوان بود. با نگاهی به این آمار میتوان متوجه شد که در هر حوزهای تعداد بانوان نصف هستند. حالا نگاهی به جایگاه زن در اسلام و تاریخ ایران میاندازیم.
جایگاه زن در اسلام و تاریخ ایران
نمیخواهیم به بررسی و مقایسه جایگاه زن در قبل و بعد از اسلام به ویژه در عربستان بپردازیم. به هرحال، این نکته را میدانیم که زنان در عربستان قبل از اسلام مانند کالا خریدوفروش و حتی دختران تازه متولد شده هم زنده به گور میشدند؛ اما بعد از اسلام همه چیز عوض شد. زنان جایگاه بالایی پیدا کردند. آنها حق زندگی، ارث، مهریه و حتی حق مشارکت در بحثهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی پیدا کردند که این مسئله در اسلام بعد از بیعت پیامبر با زنان شروع شد.
در قرآن بارها نام زنان مختلف و سرگذشت کامل یا گذری از زندگی آنها آمده است. نامهایی همچون حضرت مریم (س)، هاجر، مادر و خواهر حضرت موسی (ع)، دختران شعیب و غیره. اسلام جایگاه ویژهای برای زنها قائل شده است. این جایگاه چه در قرآن و چه از پیامبران و امامان بارها گفته و تأکید شده است. از نظر اسلام و قرآن، زن و مرد با هم برابر هستند. شاید در وظایف یا بعضی حقوقها متفاوت باشند؛ اما هرکدام بر گردن دیگری حقی داشته که کوتاهی از آنها عواقبی سخت خواهد داشت. اسلام زن را مظهر زیبایی و آرامش و بنیان محکم خانواده نامیده است.
در تاریخ ایران باید گفت که متأسفانه ما فقط زنسالاری را در پادشاهان ایلام و کمی بعد تا قاجاریه دیدهایم. در زمان ایلامیان زنان در حد خدایان پرستش میشدند. در زمان هخامنشیان، زنان حق ارث و مالکیت پیدا کردند و در ارتش هم جایگاههای مهمی داشتند. مدارک گذشته نشان میدهد که زنان در دوره باستان حقوق بالایی میگرفتند و مسئولیتهای مهمی از سرکارگری گرفته تا پادشاهی را برعهده داشتند؛ اما در دوره قاجار ورق به ضرر بانوان برگشت. بانوان تقریباً از بیشتر حقوق خود محروم شدند. حق تحصیل و نداشتن ملک دو حق مهمی بود که از آنها گرفته شد. جدایی جنسیتی به وجود آمده در منزل و خیابان، نداشتن حق انتخاب در ازدواج و ارث هم برای آن اضافه کنید. هرچند در زمان انقلاب مشروطه، نقش زنان پررنگ بود؛ اما این انقلاب هیچ کمکی در باز شدن راه آنها نکرد. در آن زمان هرگونه فعالیت بانوان برخلاف اسلام و قانون نوشته میشد. این باوری خرافاتی بود که اصلاً وجود نداشت.
در دوران پهلوی اوضاع کمی بهتر شد. بانوان حق تحصیل پیدا کردند. توانستند در بعضی ادارات و مدارس شغلی برای خود پیدا کنند. تا پایان دوران پهلوی یعنی انقلاب 57، 30% دانشگاهیان را دختران تشکیل میدادند. در پیروزی انقلاب هم زنان نقش مهمی داشتند. انقلابی که در آن هیچ جدایی جنسیتی دیده نمیشد. زنان دوش به دوش مردان قبل از انقلاب توسط ساواک بازداشت و شکنجه میشدند. اگر به زندان موزه عبرت بروید، میتوانید نام بانوان زیادی را در آنجا مشاهده کنید تا حدی امام خمینی فرمودند ما نهضت خودمان را مدیون زنان میدانیم.
ایشان دیدگاههای بسیار ارزندهای در خصوص زنان داشتند. اینکه زن نقش بالایی در تربیت جامعه دارد و زیاد بودن بزه در جامعه به دلیل درک نقش نکردن نقش مادران است. همینطور بارها فرمودهاند که زنها باید در همه اداره امورات کشور از جمله انتخابات و غیره شرکت فعال داشته باشند و این حق آنها است.
جایگاه واقعی زنان در جامعه
زنان همیشه برای رسیدن به جایگاه واقعی خود شاهد فراز و نشیبهایی بودهاند. زنانی که از همان ابتدا جنگیده و حتی زندان هم رفتهاند. زنانی که در کنار مردان برای توسعه کشور از هر نظر تلاش کردهاند؛ اما خیلی کمتر به چشم میآیند. متأسفانه زنها اسیر نگاه سنتی جامعه و مردسالاری شدهاند. این نگاه بعد از پیروزی انقلاب بسیار بیشتر شد. با اینکه دختران حق تحصیل و دانشگاه رفتن داشتند؛ اما همه آنها امکان ادامه تحصیل بعد از یک مدت مشخص را نداشته و ازدواج اجباری از حدود 15 سالگی، آنها را از خیلی از حقوق خود محروم میکرد. متأسفانه دیدگاه سنتی تعداد فرزندان بالا و اینکه وظیفه زن فقط خانهداری است، باعث شده بود تا زنان فقط به تربیت بچه بپردازند و دیگر فرصتی برای رسیدگی به خود و ادامه تحصیل را از دست بدهند؛ تازه اگر اجازه کار دیگری از طرف خانواده یا شوهر خود پیدا میکردند. به هرحال این دیدگاه سنتی که شاید بتوان گفت ناشی از تفکرات غلط نسبت داده به اسلامی بودن آنها و باقی مانده دوران قاجار بود تا چند سالی بعد از پیروزی انقلاب وجود داشت؛ اما رفته رفته کاهش پیدا کرد و در حال حاضر در هر عرصهای شاهد حضور زنان به صورت فعال هستیم.
باید گفت مشکلاتی که زنها برای رسیدن به حق خود داشتند، فقط از جانب دولت نیست. این مشکلات را میتوان به صورت خلاصه در موارد زیر بیان کرد:
· تفکر غلط (آوردن تفکرات جعلی اسلامی برای توجیه) و نظام مردسالاری حاکم و ترس از قدرت گرفتن زنان در جامعه
· ضعف در خودباوری زنان و نداشتن توانایی در آنها برای نمایش توانمندیهای ذهنی و فیزیکی
· توجه بیشازحد به عواطف زنان
· نگاه تبعیضآمیز در هر حوزه
· نداشتن حق انتخاب در بسیاری از حوزه و نبودن قانون مناسب برای مقابله با آن
· تنگ بودن فعالیتهای اجتماعی برای بانوان سرپرست خانواده (تا حدی که منجر به تنفروشی برای امرارمعاش میشوند)
· تعریف نشدن جایگاه در جامعه برای آنها
· ارائه نکردن تصویر مناسب در رسانهها به ویژه صداوسیما (در صداوسیما و برنامه طنز، زنان را همچون افرادی در پستهای غیرحساس یا با ضریب هوشی پایین نمایش داده میشوند.)
· توجه بیشازحد به وظایف خانهداری از دیدگاه مردان
· باورهای غلط جاافتاده چه دینی و غیردینی
· نگاه جنسی به زنان به ویژه در هنگام استخدام
جایگاه زن در حوزههای مختلف
امروزه زنان در هر حوزهای توانستهاند که جایگاههای مهمی را به دست بیاورند. تا حدی که در چند سال گذشته ما وزیر و سخنگوی زن در دولت داشتیم و هماکنون سفیر زن داریم؛ اما هنوز به دلیل وجود حالا همان نگاههای سنتی و خلأ قانونی، هنوز بانوان نتوانستهاند جایگاههای واقعی خود را پیدا کنند و از ظرفیتهای آنها به درستی استفاده نشده است. در حال حاضر، زنها ارزش والایی نسبت به گذشته پیدا کردهاند؛ اما هنوز آنها باید برای رسیدن به حق خود بجنگند و بسیاری از آنها برای رسیدن به حق یا خواسته خود، رو به فعالیتهای خودجوش و مردم نهاد آوردهاند. فعالیتهایی که یا کسبوکار یا برای ارضای دل خودشان بوده است.
البته میتوان در حوزههای مختلف مثالی از حضور فعال بانوان زد.
· در اتاق بازرگانی صنایع، معادن و کشاورزی تهران ما در بخشهای مختلف شاهد حضور تعدادی از بانوان به عنوان نماینده هستیم. همچنین در اتاقهای مشترک بین ایران و دیگر کشورها، بانوانی در سمتهای اعضا هیئترئیسه، نائب رئیس و خزانهدار فعال هستند. علاوه بر این در فهرست اتاق ایران که به تازگی در 26 بهمن به روز شده است، در دور نهم چندین نام خانم به عنوان عضو دیده شده است. در دیگر بخشها مربوط به شهرستانها و کمیته مشترک هم بانوان حضور فعالی داشتند.
· تعداد تشکل زنان رو به افزایش است. تشکلی که هدف آنها آموزش به زنان به ویژه زنان خانهدار برای مقابله با انواع بحران و آلودگی و افزایش استفاده از حداکثر ظرفیت آنها است.
· متأسفانه در حوزه ورزش تیمی، توجه بسیار کمی به زنها شده است. به غیر از تیم فوتسال بانوان، در هیچ حوزه دیگری نتوانستند مقامی به دست بیاورند که این میتواند دلایل زیادی از جمله اختصاص نیافتن بودجه و نبودن امکانات برشمرد. عمق فاجعه جایی است که سی داور زن به دلیل نگرفتن حقوق خود دست به اعتصاب زده؛ اما فدراسیون آنها را محروم کرد؛ اما در حوزه ورزش انفرادی مانند تکواندو، ووشو و دوومیدانی شاهد درخشانی بانوان زیادی بودهایم.
· در حوزه آموزش و پرورش، بیش از نیمی از فرهنگیان را زنان تشکیل میدهد. حدود 14 هزار معلم زن بوده که سرپرست خانوار هستند. مسئله اینکه این زنان هم معلم هستند و مادر خانه و از این رو مشکلات زیادی را تحمل میکنند.
در هر حوزهای بخواهیم وارد شویم، میتوانیم حضور زنان را مشاهده کنیم؛ برای مثال، در حوزه پزشکی شاهد حضور 50 هزار بانوان فعال هستیم یا در حوزههای دولتی امروزه زنان توانستهاند تا درجات بالایی تا حد وزیر و سخنگو یا مدیرکل ادارات هم پیش بروند. تقریباً میتوان گفت که کمکم به ویژه در بیست سال گذشته زنان توانستهاند تا به جایگاه اصلی خود برسند؛ اما هنوز عقیدههای فمینیستی برای برابری وجود دارد و بانوان برای این مسئله میجنگند. نمیتوان مشکلات آنها را کتمان کرد. مشکلاتی که به دلیل تبعیض جنسیتی و گاهی به دلیل مسئلههای جنسی به وجود آمده است.
متأسفانه زنان برای رسیدن به حقوق خود تاوانهای بسیار سنگینی هم دادهاند. همان ماجرای دختر آبی که به دلیل اجازه نیافتن به ورزشگاه خود را آتش زد و بعد از آن با فشار فیفا، ایران مجبور به اجازه ورود بانوان و ایجاد قانونی برای آن شد. بعد از آن شاهد حضور بانوان در بازیهای ملی خواهیم بود. ورود تماشاگران زن به بازی بین ایران و کامبوج، اولین بازی بود که آنها حضور داشتند.
مجلس و بانوان
فراکسیون بانوان مجلس از ابتدای تشکیل تاکنون همواره تلاش کرده است تا راه و بستر پیشرفت بانوان در کشور را هموار کند. حضور بانوان در عرصههای مختلف مجلس به ویژه رئیس بخشها و نماینده بودن، خود گواه قدرت آنها در تصمیمگیری برای اداره کشور است. نمایندگان زنی که توانستند رودررو مردان مقاومت کرده و حتی قانونی را در مجلس به نفع مردم و بانوان به تصویب برسانند.
از تیرماه 98 تا آخر سال (98)، اقداماتی که در مجلس برای تقویت قدرت بانوان و عدالت اجتماعی و جنسیتی انجام شده است، شامل موارد زیر است: (البته باید گفت که این اقدامات نتیجه تلاش نهادهایی از جمله فراکسیون زنان مجلس، نمایندگان زن، معاونان رئیس جمهور و دیگر واحدها بوده است. همچنین بعضی از این قوانین در قالب برنامه ششم توسعه تصویب شده یا در دست بررسی برای تصویب در مجلس است.)
· تصویب قانون کاهش ساعت کاری بانوان از 44 ساعت به 36 ساعت که البته باید گفت هنوز خیلی از سازمانها چنین قانونی را رعایت نمیکنند.
· مادرانی که کودکانی تا 6 سال دارند، میتوانند یک روز در هفته به غیر از تعطیلات به سرکار نروند.
· در زمان تغییر وزیر آموزش و پرورش، تلاشهای بسیار زیادی برای معرفی وزیر زن شد که متأسفانه راه به جایی نبرد.
· در تابستان سال گذشته، جلسات متعددی برای افزایش سهم زنان در فعالیتهای تولیدی ناخالصی کشور شد.
· در بودجه 98، 300 میلیارد تومان برای بیمه زنان خانوار اختصاص یافت.
· در قالب برنامه ششم توسعه، توجه به توانمندیهای زنان با اولویت زنان سرپرست خانوار، افزایش امید به زندگی به 75 سال و پیشگیری آسیبهای اجتماعی مورد توجه قرار گرفت.
· دولت مکلف شد که 0.27% از 9% مالیات بر ارزش افزوده را به ورزش بانوان اختصاص دهد.
· عدالت جنسیتی و شاخصهای آن در سیاست برنامههای دولت تعیین شد.
· قرار شد که با همکاری سازمان بهزیستی، آمار طلاق تا آخر سال گذشته 20% کاهش پیدا کند.
· تعیین تکلیف مادران با فرزندان متولد شده از شوهران خارجی تصویب شد.
· طرح تشدید اسیدپاشی اصلاح شد و مورد پیگیری قرار گرفت.
· اصلاح موارد مربوط به اجازه ندادن زوج برای اشتغال نیافتن زوجه مورد پیگیری قرار گرفت.
· در تیرماه، این قانون در شورای عالی نهاد ریاست جمهوری تصویب شد که 30% پستهای کلان مدیریتی مربوط به زنان باشد.
· طرح اصلاح قانون گذرنامه برای خروج آسان زنان ورزشکار، هنرمند و علمی به خارج مورد پیگیری قرار گرفت.
· طرح اصلاح ازدواج دختران باکره حتی با سن بلوغ مورد پیگیری قرار گرفت.
· جلسههایی در خصوص برندسازی به محصولات خانگی زنان و روستاییان عشایری برگزار شد و ایجاد تعاونی یا بانکهای اختصاصی برای آنها مورد بررسی قرار گرفت. در سال 97، 5 میلیارد بودجه اختصاص داده شد که این مقدار برای سازماندهی این واحد عدد کمی بود.
· در بودجه 99، توجه ویژهای به اقشار آسیبپذیر و بهزیستی از جمله زنان سرپرست خانوار شد.
فراکسیون زنان مجلس دارای کمیتههای مختلفی است که هرکدام در حال تلاشهای متعددی برای کمک به ارتقای جایگاه زنان هستند. زنان زندانی که 80% آنها به دلیل حمل مواد مخدر بوده و جزو زنان بدسرپرست هستند، یکی از مسائل دیگری است که مورد توجه این سازمان قرار گرفته است.
زنان، جایگاه، آیا به حقشان رسیدهاند؟
زنان نسبت به گذشته پیشرفتهای چشمگیری داشتهاند. واقعاً وقتی به صفحههای اجتماعی نگاهی میاندازیم، به راحتی میتوان متوجه شد که آنها دیگر به دنبال کاریهایی با سطح پایینتر نیستند؛ بلکه برای ایجاد کسبوکار خود فکر میکنند. ما در حوزههای اینترنت و دیجیتال، به وفور این مسائل را مشاهده میکنیم؛ اما هنوز آن نگاه تبعیض جنسیتی وجود دارد. تبعیضی که چند دلیل میتواند داشته باشد که مهمترین آن اجازه دادن بانوان و دختران به دیگران برای سوءاستفاده از خودشان است. ما در تاریخ زنانی را داریم که مردانه مقابل زورگویان ایستادهاند. آنها ایستادهاند؛ همین. پس بقیه هم میتوانند و باید این کار را انجام دهند. وقتی دختری میبیند که حق او خورده میشود و حرفی نمیزد، در واقع اجازه داده است که بقیه او را جنس ضعیف خطاب کنند. تا زمانی خودشان نخواهند، هیچ اتفاقی نخواهد افتاد.
گزارش: میلاد قارونی
منابع:
این گزارش مربوط به سال گذشته است که در سایت جدید بازنشر شده است.
