ندای تجن- هم‌آغوشی خزر با مازندران به غیر از جنگل و دریا و زیبایی‌هایش ، موهبت صید و صیادی را هم با خود دارد تا دست کوتاه کشاورزان ، گاهی هم از خنکای آبی که این روزها حالش چندان خوش نیست ، روزی حلال دربیاورد.
سابقه صیادی در مازندران به چند قرن گذشته برمی‌گردد و اولین دست نوشته های موجود در این زمینه مربوط به سال ۳۴۰ هجری قمری است. دریای خزر سفره سخاوتش را هیچگاه از مردم شمال کشور دریغ نکرده. اما بی‌تدبیری مدیران داخلی و همسایگان خارجی ما به همراه تغییرات جوی و خشکسالی سالهای اخیر ، کمر به قتل این بزرگترین پهنه آبی محصور در جهان بسته است و فرصت یک زندگی طبیعی را از او گرفته !
بعد از یک دوره کوتاه پیشروی دریای خزر در دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ ، امروز شاهد پسروی بی سابقه این دریاچه عظیم هستیم که مساحت زیادی از نوار ساحلی شمال کشور را تحت الشعاع خود قرار داده. تاثیرات ناخوشایندی که به طور قطع ، صید و صیادی نیز از تبعات سوء آن مصون نمی‌ماند.
دست کم ، چهار هزار و ۲۰۰ صیاد در قالب ۵۴ شرکت تعاونی پره صیادی در مازندران فعالیت دارند که همه ساله در فصل صید ، یعنی از نیمه دوم مهر ماه تا نیمه اول فروردین به دل آب می زنند و با ادوات فرسوده‌تر از جسم رنجورشان به دنبال یک لقمه روزی حلال از این سفره خدادادی هستند.
ماهیگیری در سواحل دریای خزر به روش سنتی “پره” است.
شاید در روزگار گذشته ، صید و صیادی عشق بود و زنده نگه داشتن یک کسب و کار قدیمی یا آبا اجدادی.
اما امروز که صیادان با تورهای خالی به ساحل برمی‌گردند ، دیگر عشق و عاشقی از یادشان رفته و آنچه که برایشان می‌ماند رنج معیشت است و ناامنی درحرفه‌ای که از پدرانشان به ارث برده‌اند!
صیادانی که هر روز و در فصول سرد سال باید تا کمر در آب دریا فرو بروند و روزانه ۱۰ تا ۱۵ ساعت به کار پره‌کشی بپردازند.
در حالیکه مشکلات بیمه‌ای فراوانی دارند و اغلب به بیماری‌های مختلف مفصلی نیز مبتلا هستند.
میانگین سنی صیادان ، ۷۰ سال
میانگین سنی صیادان مازندرانی ۷۰ سال است و جوان‌ترها هم حاضر نیستند شغل پرزحمت و کم‌درآمد پدرانشان را ادامه بدهند.
اینها را مدیرعامل اتحادیه پره ماهیگیران مازندران می‌گوید.
خشایار نوایی ، گرانی سوخت ، فرسودگی ادوات صیادی ، بالا بودن سهم پرداختی بیمه ، نداشتن امنیت شغلی ، محرومیت از حمایت‌های مالی دولتی ، کهولت سن و ابتلا به بیماری‌های ناشی از صیادی را از مهمترین مشکلات جامعه صیادان می‌داند و می‌گوید:
این مشکلات کم نبود که پسروی آب دریای خزر و کاهش میزان صید هم به آنها اضافه شد. در سال ۸۶ با یک پره بیشتر از ۵۰ تن ماهی استخوانی صید می‌شد. اما امروز در هر پره فقط ۷۰۰ کیلوگرم ماهی استخوانی به دام می‌افتد!
پره ، یک روش سنتی صیادی است که در آن با انداختن تور ماهیگیری به دریا ، عمل صید انجام می‌شود.
پره های صیادی به وسعت ۱۵۰۰ متر مربع هستند که از ۱۱ تور متصل به هم تشکیل می‌شوند و هر کدام گنجایش بیش از صد تن صید را دارند. هر پره صیادی معمولا ۵ تا ۶ هکتار از مساحت دریا را پوشش می‌دهد.
او ادامه می دهد: متاسفانه در سالهای اخیر با تغییرات جوی و کاهش میزان بارندگی‌ها ، دبی آب رودخانه‌ها پایین آمده و راه اتصال دریا به بیشتر رودخانه‌ها قطع شده ، درنتیجه ماهی‌ها نمی‌توانند برای تخم ریزی به مناطق بالادست رودخانه بروند. از طرفی فصل تخم ریزی ماهی ها مصادف با فصل کشاورزی و استفاده از سموم کشاورزی است که به دلیل همین آلودگی ، ماهی‌ها در مصب رودخانه‌ها تخمریزی نمی‌کنند. با کاهش تعداد بچهماهیها ، طبیعی است که ذخایر ماهی‌های استخوانی در دریای خزر کاهش پیدا کند و به همان نسبت میزان صید و درآمدزایی این شغل دچار افت شود.
صید غیر مجاز، بلای جان صیادان مجاز
به این مسئله باید صید غیرمجاز را هم اضافه کرد.
در سالهای گذشته یگان حفاظت شیلات مازندران ، حدود ۴۵۰ نفر نیرو داشت که امروز به ۵۰ نفر تقلیل پیدا کرده‌اند.
از طرفی به قایق‌های موتوری ، سهمیه کافی برای بنزین دولتی نمی‌دهند.
این دو موضوع ، گشت‌زنی در مناطق ساحلی را دچار چالش کرده و صیادان غیرمجاز به راحتی دام‌های خود را در دریا پهن می‌کنند و بدون نگرانی ، تراکتورهایشان را هم به ساحل می‌آورند و ماهی‌های صید شده را به بازار برده و می‌فروشند.
این در حالیست که صیادان عضو شرکت تعاونی‌های ما به شیلات حق‌آبه پرداخت می‌کنند اما صیادان غیرمجاز از این کار معاف هستند.
اتحادیه پره ماهیگیران مازندران ۵۴ شرکت تعاونی دارد که ۴ هزار و ۲۰۰ صیاد عضو آنها هستند. در حال حاضر هم ۴۴ شناور صیادی در مازندران مشغول به کار هستند.
رییس هیئت مدیره اتحادیه پره ماهیگیران مازندران ، رهاسازی بچهماهیها در رودخانه و بستر دریا را یکی از طرحهای حمایتی دولت برای جایگزینی و جبران کردن ذخایر دریای خزر توصیف می‌کند و می‌گوید: ما شرکت تعاونی ها را ملزم کردیم تا با احداث استخر پرورش ماهی‌های مولد ، بخشی از این کمبود را جبران کنند. در حال حاضر ۵۸ استخر پرورش ماهی سفید مولد از رامسر تا میانکاله مشغول به کار هستند که سال گذشته بیش از ۲۹۰ میلیون قطعه بچهماهی تولید و به صورت مستقیم در دریا رهاسازی کردند.
در سایت بندر امیرآباد نیز یک استخر ۷ هزار متری احداث شد که در آن ۳۲۰۰ ماهی مولد پرورش یافت.
علاوه بر اینها با قرار دادن تور در ۸ رودخانه پرآب مازندران در مناطق شیرود ، خیرود و چشمه کیله ، تلاش کردیم تا ماهی‌ها در منطقه بالادست رودخانه بمانند و تخم ریزی کنند.
اجرای این طرح حدود ۳۰۰ میلیون تومان هزینه دربرداشت.
تامین اجتماعی تمکین نمی‌کند
خشایار نوایی اشاره هم به مصوبات شیلاتی سفر ریاست جمهوری در سال ۱۴۰۰ کرد و گفت:
طبق این مصوبه که با حضور رییس شیلات کشور و وزیر جهاد کشاورزی به تصویب رسیده بود ، مقرر شد صد میلیارد تومان برای تعدیل و اقتصادی نمودن شغل صیادی در مازندران اختصاص یابد که از این میزان ۳۰ میلیارد تومان باید توسط سازمان برنامه ریزی و بودجه استانداری پرداخت می‌شد و ۷۰ میلیارد تومان دیگر توسط وزارت جهاد کشاورزی. اما تا امروز فقط ۷ میلیارد تومان توسط سازمان برنامه ریزی و بودجه پرداخت شده و وزارت جهاد کشاورزی حتی یک ریال هم پرداخت نکرده است!
موضوع دیگر کاهش نرخ بیمه از ۲۷ درصد به ۱۸ درصد است که در پی سخت و زیان‌آور اعلام شدن شغل صیادی مصوب شد.
قرار بود دولت با پرداخت یارانه به تامین اجتماعی ، ۱۰ درصد حق بیمه صیادان را کاهش دهد. اینکار تا سال ۹۲ انجام می‌شد.
اما از آن به بعد تامین اجتماعی تمکین نکرد و شرکت‌های تعاونی صیادی را سهام‌بر اعلام کرد و مدعی شد کاهش تعرفه بیمه به این گروه تعلق نمی‌گیرد.
خوشبختانه با پیگیری‌های استاندار مازندران ، دکتر حسینی پور مصوبه جدیدی تنظیم شد و از اردیبهشت ماه سالجاری نیز اعلام شد اما هنوز به مرحله اجرایی شدن نرسیده است.
یکی از علتهای اصلی بالابودن سن بازنشستگی در صیادان همین مسئله بیمه است. چون صیادان شش ماه از سال را کار می‌کنند و شش ماه دیگر بیکار هستند و توان پرداخت حق بیمه را ندارند.
به همین خاطر سابقه بیمه آنها بالا نمی‌رود.
کارخانه توربافی نداریم
نوایی ، فرسوده بودن و گران بودن لوازم و تجهیزات صیادی را از دیگر مشکلات صیادان دانست و گفت: حدود ۱۱۳ شرکت تعاونی با بیش از ۱۱ هزار صیاد در استانهای شمالی کشور مشغول به کار هستند که متاسفانه برای تهیه و خرید لوازم صیادی خود با مشکلات زیادی مواجه‌اند.
ما حتی یک کارخانه توربافی در شمال کشور نداریم!
تورها از زاهدان خریداری می‌شوند. کارخانه تولید بویه نیز در قم مستقر است و طناب هم به چند برابر قیمت و توسط دلالان از شهر ملایر خریداری می‌شود!
اکثر لنج‌های ماهیگیری ما فرسوده‌اند و از تاریخ مصرفشان سالهای زیادی گذشته. این لنج‌ها در طوفان و باد و باران امنیت ندارند.
اما صیادان قدرت بازسازی و خرید لنج‌های جدید را هم ندارند.
وضعیت صیادان در مناطق شرقی مازندران به خصوص در میانکاله و عاشوراده به مراتب بدتر است.
آنها امکانات خوبی ندارند و از وضعیت اسفباری برخوردارند.
اداره محیط زیست به آنها اجازه احداث حتی یک اتاق بلوکی نمی‌دهد و آنها در شرایط بدی زندگی می کنند.
مدیر عامل اتحادیه پره ماهیگیران مازندران ، صید ماهیان استخوانی را امسال ۷۰۰ تن اعلام کرد. او ارزش ریالی آن را ۲۰۰ میلیارد تومان برآورد کرد و گفت: از این مقدار صید ، ۳۰ درصد مربوط به ماهی کفال ، ۳۰ درصد ماهی کپور و مابقی ماهی سفید است.
طبق صحبتهای آقای نوایی ، پرورش ماهی‌های مولد و رهاسازی بچهماهیها در دل دریا ، به شرط مناسب بودن بستر دریا ، باید کمبود ذخایر دریایی را تا چند سال آینده تامین کند.
اما مشکلات شغلی و بیمه ای صیادان مازندران همچنان به قوت خود باقیست.
مدیر کل شیلات مازندران که خود دانش آموخته رشته شیلات است و از سوابق کاری بالایی در بدنه شیلات استان برخوردار است ، میزان پسروی دریای خزر را در سالهای اخیر بیشتر از سه متر عنوان می‌کند.
قطعی ارتباط دریا با رودخانه‌ها
قاسم کریم زاده ، پسروی دریای خزر در یک دهه اخیر را عامل بروز اختلالات فراوانی در زیست بوم ماهیان استخوانی می‌داند و می‌گوید:
۹۰ درصد ماهی‌های دریای خزر از گونه‌های رودکوچ هستند که فقط در بالادست رودخانه‌ها تخمریزی می‌کنند. با پسرفت دریای خزر، ارتباط بین دریا با مصب رودخانه ها قطع و مهاجرت ماهی‌ها به دریا غیرممکن شده است. ماهیان استخوانی مثل ماهی سفید برای تخمریزی نیاز به بستر سنگلاخی و شن و ماسه دارند و ماهی کپور نیز محیط جلبکی دارای فیتوپلانکتون را می‌پسندد.
با پسروی دریای خزر ، امکان دسترسی ماهیان استخوانی به چنین بسترهایی یا محدود شده و یا به طور کامل از بین رفته است.
از طرفی شناورهای صیادی مازندران برای صید به صورت شبانه فعالیت می‌کنند. با پسروی دریای خزر ، میزان گل و لای در نوار ساحلی افزایش یافته و تردد شبانه را برای شناورهای صیادی سخت تر کرده است. برای رفع این مشکل باید سالانه عمل لایروبی انجام شود که مستلزم صرف هزینه بالاست.
او ادامه می‌دهد: در مازندران سه هزار و ۸۰۰ واحد آبزی پروری وجود دارد که برخی از آنها برای مزارع خود مستقیما از آب دریا استفاده می‌کنند. مثل مزارع پرورش ماهیان خاویاری.
پسروی دریای خزر در تولید این مراکز هم اختلال ایجاد کرده و درآمدزایی آنها را کاهش داده است.
به این موراد باید ورود آلاینده های کشاورزی ، صنعتی و فاضلاب‌‌های خانگی به رودخانه ها را هم افزود که در نهایت موجب آلودگی آب دریای خزر شده و حیات بچهماهیها را به خطر می‌اندازد.
کریم زاده علت کمبود ماهی آزاد و ماهیان خاویاری در دریای خزر را در صید بی رویه و فعال نبودن مراکز تولید بچه‌های آزاد و خاویاری می‌داند و می‌گوید: خوشبختانه با پیگیری استاندار و معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری ، مرکز پرورش بچه‌ماهی‌های خاویاری در سمسکنده و مراکز پرورش ماهی آزاد در کلاردشت که تا دو سال پیش غیرفعال بودند ، دوباره فعال شده و شروع به کار کرده است که امیدواریم در چند سال آینده کمبود ذخایر دریایی را جبران کنند.
قفس دریایی ، بهترین روش پرورش ماهی
این مدیر شیلاتی ، پرورش ماهیان مولد و رهاسازی بچه ماهی‌ها در دریای خزر را مهمترین طرح حمایتی دولت برای جبران خسارت صید عنوان می‌کند و می‌گوید: در مرکز شهید رجایی ساری سالانه میلیونها قطعه بچه ماهی خاویاری تولید می‌شود.
۳۰ رودخانه شیلاتی مهم هم در مازندران شناسایی شده که از دبی آب مناسبی برخوردار هستند. مرکز شهید باهنر کلاردشت یکی از مهمترین مراکز پرورش بچه‌ماهی‌های آزاد است که امسال بیش از ۱۲۰ هزار قطعه بچهماهی در ۱۰ رودخانه غرب استان رهاسازی کرده است.
احداث استخر پرورش ماهی در شرکت‌های تعاونی پره مازندران یکی دیگر از طرحهای مهم شیلاتی برای جبران کمبود بچهماهی در دریا است. ۵۸ واحد استخر پرورش ماهی در ۵۴ شرکت تعاونی پره مازندران احداث شده که سال گذشته ۱۰ هزار قطعه ماهی مولد به تناسب دو به یک در آنها پرورش داده شده و از این تعداد ماهی مولد ، ۲۹ میلیون قطعه بچهماهی استحصال گردید.
کریم زاده ، از اختصاص ماهانه ۲۴۰۰ لیتر بنزین یارانه‌ای برای هر شرکت تعاونی‌های پره در استان خبر می‌دهد و می‌گوید:
حدود ۱۰۸ میلیارد تومان تسهیلات مرمت و بازسازی ادوات صیادی برای ۵۴ شرکت تعاونی پره مازندران در نظر گرفته شده که در صورت درخواست به بانکهای عامل معرفی می‌شوند.
همچنین تسهیلات ویژه ای جهت مکانیزاسیون و خرید تراکتور و سایر ادوات صیادی از سوی جهاد کشاورزی در نظر گرفته شده که متقاضیان به بانکهای عامل معرفی شدند.
مدیر کل شیلات مازندران با تاکید بر اینکه منابع آبی مازندران محدود و زمین نیز بسیار گران است ، پرورش ماهی در قفس دریایی را یک روش جایگزین برای مزارع پرورش ماهی معرفی کرد. او در همین رابطه گفت: پرورش ماهی در قفس دریایی طرحی بود که برای اولین بار در استانهای شمالی ، در مازندران اجرا شد.
ما تلاش کردیم با فرهنگسازی ، سرمایه‌گذاران بخش خصوصی را نسبت به اجرای این طرح ترغیب کنیم.
سال گذشته ۱۵ قفس در اعماق ۵۰ متری دریا مستقر نمودیم که به واسطه آن ۴۷ فرصت شغلی جدید ایجاد شد.
از این ۱۵ قفس ، ۴ قفس با مشارکت جامعه صیادی و شرکت تعاونی‌های پره ساخته شده و مابقی توسط سرمایه گذاران بخش خصوصی.
امسال هم در نظر داریم ۴۰ قفس دیگر به داخل دریا ببریم که تاکنون ۵۵ درصد آن محقق شده. در صورت اجرای کامل این طرح حداقل ۲۰۰ فرصت شغلی جدید ایجاد خواهد شد.
مزیت پرورش و تولید ماهی در قفس‌های دریایی اینست که نیاز به زمین ندارد. منابع آبی آن در دسترس است و به نسبت مزارع پرورش ماهی از میزان تولید بالاتری برخوردار است.
از هر قفس دریایی در یک دوره شش ماهه ، حداقل ۳۰ تن و حداکثر ۵۰ تن ماهی استخوانی به دست می‌آید. بستگی دارد که چه تعداد ماهی و به چه وزنی و در چه مدتی پرورش پیدا کند.
سال گذشته در ۱۵ قفس دریایی مازندران ، ۴۶۵ تن ماهی استخوانی ، به ارزش ۸۱ میلیارد تومان تولید شد.
مدیر کل شیلات مازندران از طرح های حمایتی دولت می گوید و از روشهای جایگزین پرورش ماهی به جای صید طبیعی.
نماینده صیادان مازندران هم از مشکلات قدیمی و برزمین مانده این قشر محروم و زحمتکش می‌گوید و از تور و طنابی که با صیادان سر ناسازگاری دارد!
شاید خساست دریا کمتر از خساست بانک‌هایی باشد که اجرت تسهیلاتشان کمر صیادان را بیشتر از روزگار می‌شکند.
و لنج‌های فرسوده ماهیگیری حرف زیادی برای گفتن نداشته باشند.
اما نظارت بر کار صید ، جلوگیری از صید غیرمجاز و تامین نیازهای بیمه‌ای و حرفه ای صیادان کار خیلی سخت و پیچیده‌ای نیست.
وگرنه که حتی ماهی‌ها هم می‌دانند :
خزر و صیادان ، هیچ کدام حالشان خوب نیست!
مازندران – مهتاب مظفری سوادکوهی-مازنی خبر
