به گزارش ندای تجن -در آستانه سال نو به مناسبت اعیاد شعبانیه و به‌ویژه نیمه شعبان به سراغ محمد آذری محقق فرهنگ عامه اقوام رفتیم وبا ایشان گفتگویی داشتیم
مدیر بنیاد نیمروز با اشاره به اینکه: ایران اسلامی متشکل از اقوام نجیب و کهنی است که هر یک دارای فرهنگ و آداب‌ورسوم ویژه‌ای هستند، افزود:جدا از اشتراکات فرهنگی که همگی ریشه در باورهای کهن ایرانیان دارد؛ در نمود و بروزهای شکلی این آداب‌ورسوم گاه تفاوت‌هایی دیده می‌شود.موضوع زندگی و مرگ از مولفه‌های کلیدی در فرهنگ و آداب‌ورسوم اقوام است ایرانیان موحد که در طول تاریخ خداپرست بوده‌اند نگاه ویژه‌ای به زندگی و حتی مرگ دارند.
وی ادامه داد:سیستانی‌ها به‌عنوان یکی از اقوام ایرانی نیز به‌عنوان یکی از اصیل‌ترین اقوام آریایی؛ در زمان اسلام‌آوردن؛ رسوم زیبای خود را همسو با تعالیم آسمانی اسلام به‌روزرسانی و همسو کردند و این رسوم کهن؛ رنگ بوی مذهبی نیز گرفتند محمد آذری در خصوص رسم بو یا برات در بین سیستانی‌های شمال کشور گفت:bo mardago بو در فرهنگ سیستانی در دو مناسبت کاربرد ویژه دارد یکی در« 13 رجب »و هفته پایانی سال با عنوان« بو مردگو»و دیگری در نیمه شعبان که به‌عنوان بو« زندگو» یا «زندگان» است.
سیستانی‌های شمال کشور همانند نیاکان خود در سرزمین فرمند سیستان؛ در این مناسبت‌ها رسوم خاصی را رعایت می‌کنند از پخت و توزیع چلبک و کلوچه و بورک و سایر نان‌های سنتی بین نیازمندان و همسایگان و به‌ویژه در سر مزار عزیزان خود گرفته تا قرائت قران و مراسم آشتی‌کنان و اصلاح ذات البین و..در جاهایی از ایران عزیز همین شب بو را به‌عنوان شب برات نیز می‌گویند.
محقق فرهنگ عامه اقوام با اشاره به‌رسم کهن بو در بین سیستانی‌ها خاطرنشان کرد: برات به معنی روشنایی و چراغ است و یک اسم مردانه بسیار پرکاربرد در ایران قدیم به‌ویژه در بین سیستانی‌ها و خراسان و سیستان بزرگ نیز بوده است مراسم چراغ برات بیشتر برای احترام به مردگان و در محل آرامگاه‌ها و سر قبر بکار می‌رود. برای این مراسم از ادیان کهن ایرانی به ارث رسیده است و در شرق ایران انجام این مراسم ریشه مستمر و محکمی دارد و شباهت زیادی به آیین اورابون بودایی و مراسم پیتری پاکش Pitri Paksha هندویی دارد. در سایر مناطق ایران این مراسم جزو آیین‌های فراموش شده است؛ اما در سال‌های اخیر آن را با جشن نیمه شعبان به‌جای می‌آورند. اما برات با مراسم نیمه شعبان متفاوت است.
محمد آذری مدیر بنیاد نیمروز افزود: ابوریحان بیرونی دانشمند بزرگ ایرانی نیز در این مورد می‌گوید: سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم این ماه ایام البیض نام دارد و شب پانزدهم این ماه شب بزرگ است و لیله الصک و لیله البرات نام دارد، همان‌طور که بیرونی گفته است برات به معنی بیض یا روشنی است و این واژه با واژه برایت در زبان‌ها اروپایی هم‌معنی است در خراسان به آن چراغ برات می‌گویند؛ یعنی جشنی که در آن چراغ و شمع روشن می‌کنند. در آیین بودایی به آن “بُن” یا اُبن می‌گویند که از واژه بون Bon فارسی است به معنای ریشه و اصول، گوهر و ذات هر چیز و واژه‌های متعددی با بُن پیوند دارد؛ مانند بندار. آئین برات در بین اهل‌سنت کشورهای پاکستان، ترکیه، بنگلادش و … نیز مرسوم است و آنها شب برات را گرامی می‌دارند.
مدیر بنیاد نیمروز با اشاره به‌رسم برات (بو) در بین کردها گفت: کُردهای شمال خراسان (کُرمانج‌ها) شب نیمهٔ شعبان را «عید برات» می‌نامند و این شب نزد آنان شبی بسیار عزیز و با خیروبرکت است. در هر روستا و در میان هر جمعی از کُردهای خراسان چندین نام برات یافت می‌شود. این نام تا این اواخر بسیار استفاده می‌شد، نام برات به دلیل ولادت کودک در شب یا روز عید برات بر وی نهاده می‌شده است واین از اشتراکات فرهنگی سیستانی‌ها وکرمتنج ها به‌حساب می‌آید
محمد آذری با اشاره به رسوم کهن سیستانی‌ها خاطرنشان کرد: مـردم سیستـان و سیستانی‌هایی که در شمال کشور سکونت دارند در روزهـای آخـر اسفندماه هرسال برای خواندن فاتحه و یاد درگذشتگان به گورستان‌ها می‌روند و این رسم از سال‌های دور در این منطقه مرسوم بوده و احترامی برای درگذشتگان است.
آذری افزود: در روزهای پایانی سال مردم به قبرستان‌ها می‌روند تا یادی از گذشتگان خود داشته باشند و اگر کسی تا یک ماه قبل از عید یا در همان سال فوت کرده باشد یاد او را در آخر سال گرامی داشته و اقوام و آشنایان بعد از برگزاری مراسم سالگرد برای برگزاری هر جشنی آزاد می‌شوند. واین هم از رسوم زیبایی هست که دارای کارکردهای اجتماعی است و به ما می‌گوید که بنا بر زندگی است و به قول خود سیستانی‌ها یک سر شال غم است وسر دیگر شال زندگی جریان دارد.
مردم در یک شب جمعه نزدیکان خود را برای صرف شام دعوت می‌کنند که این از سنت‌های بسیار دور ایرانیان و به‌ویژه سیستانی‌ها است. علاوه بر این قبل از عید نوروز برای گذشتگان خود نان‌روغنی می‌پختند و تقسیم و چراغ روشن می‌کردند.
محقق فرهنگ عامه اقوام ادامه داد: در رسمی دیگر به‌ازای هریک از افراد خانواده فتیله‌هایی از پنبه را به شاخهٔ گز پیچیده و ضمن اینکه آن را به روغن آغشته کرده‌اند در شب روشن می‌کردند و در رف یا بلندی می‌گذاشتند که در فرهنگ مذهبی و دینی کهن ایرانیان و قبل از آن قابل‌بررسی است
محمد آذری در خصوص این رسم در بین سایر اقوام اصیل ایرانی گفت: مردم خراسان جنوبی با برگزاری مراسم سنتی «برات» هرساله روزهای 12 تا 14 نیمه شعبان كه آن را «برات» نیز می‌نامند، یاد و خاطره عزیزان ازدست‌رفته را گرامی داشته و به یاد مردگان با توزیع خوراکی‌هایی از جمله حلوا، خرما، نقل و شكلات و … خیرات می‌کنند. درحالی‌که سیستانی‌ها شب 13 رجب را بو مردگان می‌دانند نیمه شعبان را بو زندگان می‌دانند
محقق فرهنگ اقوام در خصوص بو زندگو و نیمه شعبان ورسوم آن گفت: سیستانی‌ها بر این باورند در این مناسبت، زندگان با احسان برای مردگان تلاش می‌کنند تا برات آزادی آنان را از آتش جهنم كسب كند و با توسل به حضرت ولیعصر (عج) آزادی خود از آتش جهنم را خواستار می‌شوند و برای رونق زندگی و عاقبت‌به‌خیری زندگان و سرنوشت نکو برای ایشان دعا می‌کنند
وی با اشاره به گسترگی این رسم در سایر نقاط افزود: اعتقاد اغلب مردم بر این است كه در این ایام سرنوشت رقم می‌خورد، به‌طوری‌که در نقاط روستایی در شب پانزدهم نیمه شعبان به پشت‌بام رفته و در مهتاب ایستاده و به سایه خود نگاه كرده و دست به دعا برمی‌دارند.
اقشار مختلف مردم به‌ویژه كسانی كه به‌تازگی عزیزی را ازدست‌داده‌اند در این روز با حضور در مزار اموات ضمن درخواست آمرزش و زنده نگهداشت یاد و خاطره درگذشتگان، آنان را در بركات میلاد یگانه منجی عالم بشریت حضرت مهدی (عج) شریك می‌سازند. البته که این رسوم در عصر و زمانه‌هایی که امکانات نبوده وزندگی هابه سختی می‌گذشته است فرصتی بوده است که ندارها نیز مزه ی نان‌روغنی و شیرینی و غذای خوب را بچشند و شاید همین بخش اجتماعی این رسوم بوده است که از دل تاریخ به‌سلامت نگه داشته است
در خراسان جنوبی مردم با انجام اعمال مخصوصی به استقبال برات می‌روند، این مراسم به مدت سه روز و با عناوین مختلف برگزار می‌شود
آذری افزود: برات غریبان، برات اسرا، برات مسافران، برات زنده‌ها و برات مرده‌ها از عناوینی است كه برای این سه روز در نقاط مختلف خراسان جنوبی استفاده می‌شود كه از این میان برات مرده‌ها در 14 شعبان برگزار می‌شود.
مدیر بنیاد نیمروز با اشاره به رسوم خاص بو یا برات گفت: پخت انواع نان‌های سنتی مانند روغن جوشی، چلبکی، کماج، ساچ و حلوا و پخش آن در بین مردم به ویژه كودكان از مراسم ایام برات در شهرهای خراسان جنوبی است.
روز برات زنده ها زمانی برای شكرگزاری به نعمت سلامتی و حیات روز سیزدهم شعبان به برات زنده‌ها شهرت دارد و مردم در این روز به شكرانه نعمت سلامتی به پخش شیرینی می‌پردازند و این در حالی هست که 15 شعبان در بین سیستانی‌ها به بو یا برات زندگان اختصاص دارد و به باور آذری، مهم روز تاریخ نیست؛ بلکه کارکرد وفلسفه ی آن است که این رسوم را مهم می‌کند
محمد آذری با اشاره به‌رسم بو زندگو یا برات خاطرنشان کرد: خواندن قران و توزیع نذورات، دعا برای درگذشتگان و طلب روزی و سلامتی برای زندگان؛ رفتن به مزار عزیزان به‌ویژه کسانی که به‌تازگی از دنیا رفته‌اند؛ پخت و توزیع انواع نان‌های روغنی و شیرین بین نیازمندان و همسایگان و افروختن چراغ و پنبه‌های آغشته به روغن از رسوم بو bo است
وی افزود: آنچه مسلم است این است که سیستانی‌ها نیز همانند سایر هم‌وطنان در اعیاد و به‌ویژه در هفته پایانی سال و مناسبت‌های خاص به یاد رفتگان بوده و برای رضایت والدین وحقداران ارزش گذاشته و برای رضایت آنان می‌کوشند و این رسم در بحث خانه‌تکانی و زیبا ساختن منازل و حتی آشتی‌کنان در اعیاد به‌ویژه عید نوروز و قربان و فطر نیز در همین راستاست مثلاً در نوروز وقتی بی‌بی نوروز به منازل سر می‌زند اگر همه‌جا تمیز نباشد و مهر و آشتی برقرار نباشد بی‌بی نوروز دلگیر می‌شود و برکت و باران کم می‌شود (این از باورهای کهن سیستانی‌ها در بحث نوروز وبی بی نوروز است که در مقاله‌ای جدا باید به آن پرداخت) و اینها همگی بهانه‌ای برای بهتر زیستن است که باید این رسوم کهن را زنده نگهداشت و هرآنچه برای بهتر زندگی‌کردن و مهربان بودن و کمک به همنوع نیاز هست را تقویت کنیم ویکی از کارکردهای بنیاد نیمروز سیستانی‌ها همین است که از کلیه محققین اقوام جهت بررسی وزنده نگه‌داشتن و گسترش فرهنگ نیک نیاکان دعوت به عمل می‌آید.
- منبع خبر : دریافتی
